Thanh niên thể hiện nếp sống văn hóa qua lễ hội cồng chiêng tại buôn Lê Diêm (huyện Sông Hinh) - Ảnh: THIÊN LÝ

“Sức mạnh cưỡng chế” của hương ước, quy ước dựa vào thói quen, nếp sống của cộng đồng dân cư là sức mạnh có tính chất tâm lý nằm sâu trong tiềm thức của mọi người dân. Hương ước, quy ước có ý nghĩa giáo dục và động viên nhân dân hành động, gắn bó dân làng thành một cộng đồng chặt chẽ, đồng thời điều tiết các trách nhiệm và các quyền lợi của mọi thành viên trong cộng đồng dân cư.

Do đó, hương ước, quy ước có ý nghĩa trong việc bổ sung cho pháp luật khi cần xử lý những vấn đề rất cụ thể nảy sinh từ nếp sống đặc thù của cộng đồng dân cư. Mặt khác, nội dung của hương ước, quy ước là những nguyện vọng do nhân dân tự đặt ra, được thảo luận, bàn bạc và nhất trí thông qua, phù hợp với pháp luật và phong tục tập quán của nhân dân nên được toàn thể nhân dân tự giác chấp hành.

Hầu hết hương ước, quy ước trên địa bàn tỉnh đã đưa các nội dung về thực hiện dân chủ ở cơ sở, chính sách dân số, kế hoạch hóa gia đình, xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hóa làm một trong những nội dung chính. Đặc biệt, các vùng dân tộc ít người thuộc các huyện miền núi Sông Hinh, Sơn Hòa, Đồng Xuân và các huyện có rừng đã đưa vào hương ước, quy ước những nội dung về bảo vệ, phát triển rừng; định canh, định cư; chống các phong tục lạc hậu, mê tín dị đoan, các khoản đóng góp xây dựng hạ tầng, công trình phúc lợi hay chủ trương vay vốn phát triển sản xuất, giảm nghèo..., góp phần xây dựng thôn, buôn phát triển bền vững, thực hiện nếp sống văn hóa. Các hình thức xử phạt trong hương ước, quy ước chủ yếu dựa trên sức mạnh của dư luận xã hội, cộng đồng như các hình thức giáo dục, phê bình của gia đình, tập thể cộng đồng, thông báo trên hệ thống truyền thanh ở cơ sở.

Gần đây, một vấn đề xã hội quan tâm và công tác quản lý cũng gặp khó khăn không nhỏ là việc hát nhạc sống, gây mất trật tự ở khu dân cư. UBND tỉnh Phú Yên đã ban hành Chỉ thị 16/CT-UBND về việc tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động văn hóa, kinh doanh dịch vụ văn hóa gây tiếng ồn, làm mất an ninh trật tự tại khu dân cư trên địa bàn tỉnh. Theo đó, Sở VH-TT-DL có trách nhiệm hướng dẫn các địa phương xây dựng mẫu quy ước đồng thuận của khu dân cư về tổ chức hoạt động văn hóa trong sinh hoạt gia đình ở khu dân cư bổ sung vào hương ước, quy ước để xét các danh hiệu văn hóa. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 625 thôn, buôn, khu phố. Tính đến thời điểm này có 222/625 hương ước, quy ước đã được điều chỉnh bổ sung, còn lại 403/625 hương ước, quy ước đang tiếp tục điều chỉnh, bổ sung.

Xây dựng và thực hiện các quy ước, hương ước cần gắn với các cuộc vận động, phong trào khác như “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở”. Cùng với cả nước, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã được thực hiện 16 năm qua trên địa bàn tỉnh Phú Yên, những kết quả đạt được của phong trào đã tác động tích cực đến mọi mặt của đời sống người dân. Góp phần vào thành công chung của phong trào phải kể đến vai trò, vị trí của các bản hương ước, quy ước của từng thôn, buôn, khu phố. Có thể nói hương ước, quy ước là chiếc cầu nối trong việc chấp hành các quy định, các tiêu chí văn hóa, chuẩn mực đạo đức.

Có thể nói hương ước, quy ước là chất xúc tác thúc đẩy thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đi đến thành quả như ngày hôm nay. Mọi quy định mang tính cộng đồng, làng xã đều được thể hiện trong từng hương ước, quy ước của các địa phương và được cộng đồng dân cư tuân thủ thực hiện. Trong thời gian tới, các cấp, ngành quản lý tiếp tục hướng dẫn địa phương nghiên cứu sửa đổi nội dung hương ước, quy ước ngắn gọn, cụ thể để người dân dễ nhớ và thực hiện.

ĐỨC THÀNH